Το γραφικό λιμανάκι της Καρδαμύλης
Η χερσόνησος της Μάνης — το άγριο και πετρώδες άκρο της Πελοποννήσου — είναι ένας τόπος ξεχωριστός, σχεδόν μυθικός. Ο Ταΰγετος κατεβαίνει απότομα προς τη θάλασσα, σχηματίζοντας ένα τοπίο από βράχια, πέτρινα χωριά και μυστικούς όρμους. Το ταξίδι στη Μάνη είναι ένα ταξίδι μέσα στον χρόνο: από τους αρχαίους Λάκωνες και τους Σπαρτιάτες, στους Βυζαντινούς και τους Φράγκους, στους Οθωμανούς, στους επαναστάτες και στους υπερήφανους ανθρώπους της πέτρας.
Αρχαιότητα
Οι πρώτοι κάτοικοι της Μάνης ήταν οι Λέλεγες και οι Πελασγοί, προελληνικά φύλα που άφησαν ίχνη στα τοπωνύμια και στους μύθους. Κατά τον 1ο χιλιετία π.Χ., εγκαθίστανται οι Λάκωνες, Δωρικής καταγωγής, και η περιοχή εντάσσεται στην αρχαία Λακωνία, το κράτος της Σπάρτης. Όμως τα νότια βουνά της Μάνης παρέμειναν πάντα δυσπρόσιτα και σχεδόν ανεξάρτητα.
Ο Ταίναρος, το νοτιότερο άκρο, είχε ιερή σημασία. Στο Ιερό του Ποσειδώνα Ταίναρου, κοντά στη σπηλιά του Πορτοκάγιου, οι αρχαίοι τοποθετούσαν την Πύλη του Άδη — την είσοδο στον Κάτω Κόσμο. Εδώ, κατά τους μύθους, κατέβηκαν ο Ηρακλής και ο Ορφέας. Ο Ταίναρος υπήρξε τόπος ιερός και φοβερός μαζί.
Ρωμαϊκοί και Πρωτοχριστιανικοί Χρόνοι
Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση, η Μάνη διατήρησε την απομόνωσή της. Το Γύθειο γνώρισε ακμή ως ρωμαϊκό λιμάνι, ενώ μικροί σταθμοί και φυλάκια δημιουργήθηκαν κατά μήκος των ακτών. Ο Χριστιανισμός διαδόθηκε νωρίς και από τον 5ο αιώνα υπήρχαν ήδη βασιλικές σε Οίτυλο, Καρδαμύλη και Ταίναρο.
Με τη διαίρεση της αυτοκρατορίας το 395 μ.Χ., η Μάνη εντάχθηκε στο Βυζάντιο και αποτέλεσε τμήμα του Θέματος Λακωνίας.
Βυζαντινή Περίοδος και «Μανιάτες»
Κατά τους βυζαντινούς αιώνες, οι κάτοικοι — οι Μανιάτες — διατήρησαν αξιοσημείωτη ανεξαρτησία. Αντιστάθηκαν στις σλαβικές επιδρομές του 7ου αιώνα, και οι Βυζαντινοί οχύρωσαν το Οίτυλο, την Καρδαμύλη και το Κελεφά. Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος γράφει ότι «οι Μανιάτες δεν υποτάχθηκαν ποτέ πλήρως στο αυτοκρατορικό κράτος».
Η κοινωνία οργανώθηκε γύρω από τα γενεά — οικογενειακές φατρίες που ήλεγχαν πύργους, ελαιώνες και μικρά λιμανάκια. Οι πέτρινοι πύργοι έγιναν το σήμα κατατεθέν της Μάνης, σύμβολα τιμής, ασφάλειας και ισχύος. Παράλληλα, πλήθος μικρών ναών με θαυμάσιες τοιχογραφίες κοσμούν μέχρι σήμερα το τοπίο.
Φράγκοι, Βενετοί και Οθωμανοί
Μετά το 1204, η Μάνη περιήλθε ονομαστικά στο Φραγκικό Πριγκιπάτο της Αχαΐας, αλλά οι Φράγκοι ποτέ δεν την κυρίευσαν ουσιαστικά. Το ίδιο συνέβη αργότερα με τους Βενετούς και τους Γενουάτες, που έκτισαν και ανακατέλαβαν επανειλημμένα μικρά φρούρια όπως στο Πόρτο Κάγιο.
Τον 15ο αιώνα, οι Οθωμανοί έθεσαν τη Μάνη υπό τυπική εξουσία, χωρίς όμως να μπορέσουν να την ελέγξουν. Προτίμησαν να συνεργάζονται με τοπικούς μπέηδες, που λειτουργούσαν ως ενδιάμεσοι άρχοντες. Ο πρώτος Μπέης της Μάνης είχε έδρα την Αρεόπολη (Τσίμοβα).
Η Ζωή στη Μάνη
Η ζωή ήταν σκληρή, ο τόπος άνυδρος και πετρώδης. Οι κάτοικοι ζούσαν από τις ελιές, τα σύκα και την κτηνοτροφία. Οι βεντέτες, οικογενειακές έχθρες που κρατούσαν δεκαετίες, καθόριζαν τις κοινωνικές σχέσεις. Οι πύργοι χρησίμευαν ως καταφύγια και φρούρια.
Τα χωριά Βάθεια, Κίττα, Νόμια παραμένουν ζωντανά μνημεία αυτής της εποχής. Οι γυναίκες κρατούσαν τις οικογένειες όρθιες, και τα μοιρολόγια της Μάνης, με αρχαϊκούς ρυθμούς, μετέφεραν μνήμες και συναισθήματα αιώνων.
Η Μάνη στην Επανάσταση του 1821
Η Μάνη πρωτοστάτησε στην Επανάσταση. Στις 17 Μαρτίου 1821, στην Αρεόπολη, οι αρχηγοί ύψωσαν τη σημαία του σταυρού και διακήρυξαν τον αγώνα. Οι Μανιάτες υπό τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη κατέλαβαν την Καλαμάτα και πολέμησαν σκληρά σε όλη την Πελοπόννησο.
Η Μάνη δεν είχε ποτέ υποδουλωθεί ολοκληρωτικά και γι’ αυτό έγινε το σύμβολο της ελευθερίας. Μετά την ανεξαρτησία, οι Μανιάτες δυσκολεύτηκαν να αποδεχθούν την κεντρική εξουσία, και οι οικογενειακές αντιπαλότητες συνεχίστηκαν. Η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια από μέλη της οικογένειας Μαυρομιχάλη το 1831 έδειξε πόσο βαθιά ριζωμένη ήταν η έννοια της τιμής.
Γερολιμένας: Το Ιερό Λιμάνι
Ο Γερολιμένας, από το αρχαίο Ιερός Λιμήν, υπήρξε για αιώνες το ασφαλέστερο αγκυροβόλιο της Μέσα Μάνης. Κρυμμένος κάτω από απότομα βράχια, προστάτευε τα πλοιάρια που περνούσαν τον Ταίναρο. Στα τέλη του 19ου αιώνα έγινε μικρό εμπορικό κέντρο για το λάδι και τα ψάρια.
