Κατά την αρχαιότητα το νησί ήταν γνωστό ως ΠΙΤΥΟΥΣΑ (πολλά πεύκα) και ΜΑΚΡΗ (λόγω του μακρόστενου σχήματός του). Κατά τους ομηρικούς χρόνους ονομαζόταν ΠΑΙΠΑΛΟΕΣΣΑ, δηλαδή βραχώδες. Το όνομα “ΧΙΟΣ” προέρχεται από τον μυθολογικό γιο του θεού της θάλασσας Ποσειδώνα. Το νησί κατοικήθηκε από τη λίθινη εποχή (ευρήματα στον Άγιο Γάλα).
Κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα π.Χ., Πελασγοί ήρθαν στο νησί από τη Θεσσαλία της ηπειρωτικής Ελλάδας. Τους ακολούθησαν οι Κρητικοί, οι Ευβοείς και τέλος τον 9ο έως 7ο αιώνα π.Χ. εγκαταστάθηκαν στο νησί οι Ίωνες από την Αττική. Έκτοτε, η Χίος ήταν ένα από τα δώδεκα μέλη της Ιόνιας Συνομοσπονδίας.
Όταν οι Πέρσες κατέκτησαν την Ιωνία (τα παράλια της δυτικής Μικράς Ασίας), η Χίος δεν υποτάχθηκε, αλλά αντίθετα εξελίχθηκε σε μια ισχυρή ναυτική δύναμη. Πράγματι, στη ναυμαχία του 499 π.Χ. στο Λάδι (κοντά στη Μίλητο), η Χίος δεν υποχώρησε όπως έκαναν οι άλλες ιωνικές πόλεις, αλλά αντιθέτως αντιμετώπισε 100 από τις 600 περσικές τριήρεις και όταν τελικά ηττήθηκαν, οι Πέρσες ερήμωσαν το νησί (Ηρόδοτος).
Ωστόσο, το 479 π.Χ. το νησί ανήκε στους Αθηναίους συμμάχους και έλαβε μέρος στις μάχες της Ελλάδας κατά των Περσών στις Πλαταιές και στη Μυκάλη της Ιωνίας. Φυσικά, η Χίος πήρε το μέρος των Αθηναίων (Ιώνων) στη ρήξη τους με τους Σπαρτιάτες (Δωριείς). Προς το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. το νησί καταλήφθηκε από τους Μακεδόνες και στις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ. έπεσε στα χέρια των Ρωμαίων. Ο Μυθριδάτης (βασιλιάς του Πόντου) κατέστρεψε ολοσχερώς την πόλη της Χίου στις αρχές του 1ου αιώνα π.Χ. και μετέφερε όλο τον πλούτο της και τους περισσότερους κατοίκους της στην Κολχίδα του Πόντου. Ένα χρόνο αργότερα οι Ρωμαίοι απελευθέρωσαν την πόλη και της παραχώρησαν την ανεξαρτησία της. Ο Άγιος Ισίδωρος, πολιούχος του νησιού, μαρτύρησε στη Χίο το 250 μ.Χ.
Από τον 4ο αιώνα μ.Χ. το νησί ανήκε στους Βυζαντινούς και υπέστη τις πειρατικές επιδρομές των Σαρακηνών για 4 αιώνες (7ος – 11ος). Για την αποτελεσματική άμυνα του νησιού οι Βυζαντινοί έχτισαν το φρούριο της Χίου τον 11ο αιώνα. Λόγω της ισχυρής της θέσης, το νησί έγινε σημαντικό εμπορικό κέντρο και προσέλκυσε πολλούς Γενουάτες εμπόρους. Από τις αρχές του 14ου αιώνα το νησί ανήκε στους Γενοβέζους, οι οποίοι το διοίκησαν μέχρι τον 16ο αιώνα, όταν και το κατέλαβαν οι Τούρκοι (οι Γενοβέζοι παραδόθηκαν χωρίς μάχη).
Σύμφωνα με πολλούς ιστορικούς, ο Χριστόφορος Κολόμβος επισκέφθηκε το νησί τον 15ο αιώνα για να προμηθευτεί χάρτες, πληροφορίες και ναυτικούς από την Χίο για το μακρύ ταξίδι του. Η Χίος άνθισε υπό την τουρκική κυριαρχία. Λέγεται ότι τόσο οι ναυτικοί κάτοικοι όσο και η παραγωγή μαστίχας (για τις προμήθειες του σουλτάνου) εξασφάλιζαν την ευημερία και την πρόοδο του νησιού. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης κατά των Τούρκων κατακτητών το 1821, η Χίος γνώρισε το αποτρόπαιο έγκλημα της καταστροφής της.
Το δράμα αυτό, που έμεινε γνωστό στη διεθνή ιστορία ως “Η σφαγή της Χίου”, αναστάτωσε πολλούς καλλιτέχνες, όπως τον Βίκτωρα Ουγκώ και τον Γάλλο ζωγράφο Ντελακρουά, καθώς και πολλούς άλλους. Με λίγα λόγια η ιστορία έχει ως εξής (περίληψη παρμένη από την “Ιστορία του Ελληνικού Κράτους”): Μετά τις επιτυχίες των Σαμίων κατά των Τούρκων, άρχισε να επαναστατεί και η Χίος. Ο Σαμιώτης Λυκούργος Λογοθέτης αποβιβάστηκε στη Χίο με 2500 Σαμιώτες για να βοηθήσει στην ενίσχυση των κατοίκων του νησιού. Ο Σουλτάνος έστειλε τον στόλο του με 15.000 στρατιώτες, οι οποίοι ενώθηκαν με την τουρκική δύναμη που βρισκόταν ήδη στο νησί, προκειμένου να τιμωρήσουν τους νησιώτες. Αφού νίκησε και έσφαξε 3000 Έλληνες πολεμιστές στη Μονή Αγ. Μηνά, στράφηκαν προς το χωριό του Αγίου Γεωργίου, όπου είχαν καταφύγει οι Σαμιώτες και οι υπόλοιποι πολεμιστές της Χίου. Οι Σάμιοι τότε άλλαξαν γνώμη και έφυγαν για το νησί τους, αφήνοντας τους Χιώτες μόνους τους, οι οποίοι και νικήθηκαν.
Μετά τις νίκες τους, ο Τούρκος ναύαρχος Καρά Αλή έστειλε τους πρεσβευτές της Αυστρίας, της Αγγλίας και της Γαλλίας να κηρύξουν αμνηστία και να πείσουν τους χωρικούς να επιστρέψουν στα σπίτια τους και να παραδώσουν τα όπλα. Μόλις συνέβη αυτό, η ιστορία επαναλήφθηκε και ο Τούρκος ναύαρχος αθέτησε τον λόγο του, διατάσσοντας γενική αιματοχυσία και φυλάκιση των κατοίκων. Από έναν πληθυσμό άνω των 100.000 κατοίκων, μόνο 2.000 παρέμειναν στη Χίο. 30.000 άνθρωποι θανατώθηκαν και 47.000 αιχμαλωτίστηκαν ή πουλήθηκαν ως σκλάβοι. Οι υπόλοιποι 21.000 κατάφεραν να διαφύγουν στην υπόλοιπη Ελλάδα. Όλα αυτά συνέβησαν τον Απρίλιο του 1822. Ο Ψαριανός Κωνσταντίνος Κανάρης πήρε εκδίκηση για το έγκλημα αυτό με το πυρρίχιο του δύο μήνες αργότερα, στις αρχές Ιουνίου. Κατά τη διάρκεια των ελληνικών επιχειρήσεων εναντίον των Τούρκων στα Στενά του Χίου, ο ατρόμητος ναύαρχος κόλλησε το πυρπολικό του στην τουρκική ναυαρχίδα με τα 84 κανόνια και της έβαλε φωτιά. Ο Τούρκος ναύαρχος Καρά Αλή, ο οποίος είχε διατάξει τη σφαγή του Χίου, γνώρισε τον θάνατο σε αυτή την καταστροφή. Ο Άγγλος ιστορικός Γκόρντον έγραψε ότι η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας ήταν ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στην παγκόσμια ιστορία. Τα αντίποινα των Τούρκων σε όποιον και ό,τι είχε απομείνει στο νησί ήταν σφοδρά. Μια προσπάθεια των Ελλήνων που ακολούθησε το 1827 να απελευθερώσουν το νησί απέτυχε, ένας από τους λόγους ήταν η γενική απογοήτευση που ένιωθαν οι κάτοικοι της Χίου. Το νησί απελευθερώθηκε τελικά από ένα αποβατικό σύνταγμα των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, το οποίο αποβιβάστηκε στο Κοντάρι, 4 χιλιόμετρα νότια της πρωτεύουσας, στις αρχές Νοεμβρίου 1912.
Η Χίος, στο πέρασμα των αιώνων, έχει χαρακτηριστεί για τη συμβολή της στις τέχνες, τη ναυτική ικανότητα των κατοίκων της (οι σημερινοί πλοιοκτήτες, καπετάνιοι και πληρώματα διατηρούν την παράδοση των Ιώνων, των πρώτων Ελλήνων ναυτικών, καθώς οι κάτοικοι της Χίου ήταν οι ίδιοι Ίωνες), το αποτρόπαιο έγκλημα της σφαγής της από τους Τούρκους και για τη μαστίχα της. Η πρώτη Δημοκρατία εμφανίστηκε σε αυτό το νησί κατά την Ιστορική Εποχή. Ο θρύλος λέει ότι ο Σόλωνας, ο μεγάλος νομοθέτης της Αθηνάς, επισκέφθηκε το νησί για να μελετήσει το καθεστώς του πριν το εγκαθιδρύσει στην Αθήνα. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ότι πρόκειται για ένα από τα “Μακάρων” (ευτυχισμένα, ευλογημένα) νησιά.
Αξιοθέατα
Υπάρχουν πολλά μεσαιωνικά χωριά που αξίζει να επισκεφθείτε, όπως τα Ολύμποι, Πυργί, Μεστά, Ανάβατος και Βολισσός, τα οποία αποτελούν πρότυπο αμυντικής αρχιτεκτονικής.
Αξίζει επίσης να επισκεφθείτε τα Μαστιχοχώρια με τα “ξυστά” τους, ένα ιδιαίτερο διακοσμητικό στοιχείο που βασίζεται σε γεωμετρικά σχήματα.
Ανάμεσα στις εκκλησίες και τα μοναστήρια (ο Άγιος Ισίδωρος, η Αγία Μερόπη και η Αγία Μαρκέλλα μαρτύρησαν στο νησί), η Μονή Νέας (μέσα 11ου αιώνα 22710 79391) κατέχει ξεχωριστή θέση ως ένα από τα σημαντικότερα μνημεία του νησιού και της ελληνικής ορθοδοξίας. Πρέπει να το επισκεφθείτε για να θαυμάσετε την υψηλή βυζαντινή τέχνη και να νιώσετε ταπεινότητα μπροστά στο φως που σας κατακλύζει από τα παράθυρα του επιβλητικού της τρούλου.
Ο Κάμπος είναι η εύφορη πεδιάδα της Χίου. Θα εντυπωσιαστείτε από τα λαμπρά αρχοντικά, τους συνεχόμενους πέτρινους τοίχους που κρύβουν τις αυλές και τα σπίτια, καθώς και από τις μεγαλοπρεπείς εισόδους των κτημάτων που είναι φτιαγμένες από την ίδια κόκκινη πέτρα.
Γεύσεις
Η μαστίχα κυριαρχεί στο νησί. Πρόκειται για ένα αρωματικό κόμμι που προέρχεται από το ξύσιμο του μαστιχόδεντρου. Είναι γνωστή από την αρχαιότητα, αφθονεί σε πολλές ιατρικές συνταγές εκείνης της εποχής. Το εκπληκτικό είναι ότι αυτό το θαμνώδες δέντρο φυτρώνει μόνο στο νότιο Χίο και πουθενά αλλού.
Θα απολαύσετε το κόκκινο μπαρμπούνι της Χίου, είναι ένα πολύ γλυκό ψάρι (οι Ρωμαίοι έλεγαν ότι είναι από τα καλύτερα). Για κρασί δοκιμάστε το λευκό βαρελίσιο κρασί, το οποίο είναι πολύ ωραίο. Επίσης, τα “μασουράκια” (γνωστά ως “φλογέρες” σε πολλά μέρη της Ελλάδας) είναι εξαιρετικά. Τέλος, μην ξεχάσετε να συνοδεύσετε τον καφέ σας με τα περίφημα γλυκά του νησιού.
