Πύλος, προκυμαία
Λίγες ελληνικές ακτές συνδυάζουν τέτοιο φυσικό μεγαλείο και ιστορικό βάθος όσο ο Κόλπος του Ναυαρίνου και η πόλη της Πύλου. Προστατευμένος από το μεγάλο νησί της Σφακτηρίας, ο βαθύς αυτός κόλπος στη νοτιοδυτική Μεσσηνία υπήρξε σκηνή μαχών, ναυαγίων, αυτοκρατοριών και θρύλων από τα προϊστορικά χρόνια. Τα ήρεμα νερά του, που σήμερα φαίνονται γαλήνια, έχουν καθρεφτίσει επί χιλιετίες το πέρασμα στόλων – από μυκηναϊκές γαλέρες μέχρι οθωμανικά πολεμικά και ευρωπαϊκές φρεγάτες.
Μυκηναϊκή εποχή και ομηρικές μνήμες
Η περιοχή της Πύλου κατοικήθηκε από πολύ νωρίς. Οι ανασκαφές στο λεγόμενο «Ανάκτορο του Νέστορα», λίγα χιλιόμετρα βόρεια της σημερινής Πύλου, αποκάλυψαν ένα από τα καλύτερα διατηρημένα μυκηναϊκά ανάκτορα της Ελλάδας, που άκμασε γύρω στο 1300 π.Χ. Οι πινακίδες της Γραμμικής Β καταγράφουν ονόματα, προσφορές και αποθέματα αρωματικών ελαίων, δίνοντας μια ζωντανή εικόνα ενός ανεπτυγμένου γραφειοκρατικού βασιλείου.
Το ανάκτορο αυτό συνδέεται παραδοσιακά με τον βασιλιά Νέστορα, τον σοφό γέροντα της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Είτε πρόκειται για ιστορία είτε για μύθο, ο συσχετισμός δείχνει το κύρος που διατήρησε η Πύλος στη συλλογική μνήμη των Ελλήνων. Οι γύρω λόφοι και πεδιάδες φιλοξενούσαν έναν ευημερούντα πληθυσμό γεωργών και ναυτικών, των οποίων τα πλοία εμπορεύονταν σε όλο το Αιγαίο.
Η μυκηναϊκή Πύλος καταστράφηκε γύρω στο 1200 π.Χ., πιθανότατα μέσα στις αναταραχές που έβαλαν τέλος στην Εποχή του Χαλκού. Για αιώνες στη συνέχεια, η πόλη ξεχάστηκε, και το όνομά της επιβίωσε μόνο στα έπη.
Κλασικοί και ελληνιστικοί χρόνοι
Κατά την Κλασική εποχή, η Πύλος αποτελούσε τμήμα της Μεσσηνίας, περιοχής που διεκδικούσε η Σπάρτη. Ο κόλπος της έγινε στρατηγικό σημείο κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Το 425 π.Χ. ο Αθηναίος στρατηγός Δημοσθένης αποβιβάστηκε στην Πύλο και οχύρωσε το ακρωτήριο του σημερινού «Παλαιόκαστρου». Ακολούθησε η μάχη της Σφακτηρίας, μία από τις καμπές του πολέμου, όπου οι Αθηναίοι αιχμαλώτισαν τη σπαρτιατική φρουρά – ένα πλήγμα που συγκλόνισε όλη την Ελλάδα.
Στους ελληνιστικούς χρόνους, η Πύλος εντάχθηκε στο αναγεννημένο μεσσηνιακό κράτος με πρωτεύουσα τη νέα Μεσσήνη. Ο κόλπος παρέμεινε ασφαλές αγκυροβόλιο, ενώ η πόλη ξαναβρήκε τον ήρεμο εμπορικό της ρόλο.
Ρωμαϊκή και βυζαντινή περίοδος
Υπό ρωμαϊκή κυριαρχία (από το 146 π.Χ.), η Πύλος γνώρισε ειρήνη και ευημερία. Ο κόλπος εξυπηρετούσε πλοία που ταξίδευαν μεταξύ Ιταλίας και Ανατολής. Στα βυζαντινά χρόνια, η Πύλος – γνωστή τότε ως Αβαρίνος – αποτέλεσε μέρος του θέματος Πελοποννήσου. Οχυρώθηκε και δέχθηκε επιδρομές Σλάβων και Σαρακηνών, αλλά πάντα ανακτούσε τη ζωή της χάρη στη φυσική της θέση.
Ως τον 10ο αιώνα μ.Χ. η περιοχή είχε επανενταχθεί πλήρως στη βυζαντινή διοίκηση, με μικρούς οικισμούς να ζουν από τη γη και τη θάλασσα.
Φραγκοκρατία, Ενετοκρατία και Οθωμανική κυριαρχία
Μετά την Δ΄ Σταυροφορία (1204 μ.Χ.), η περιοχή εντάχθηκε στο Πριγκιπάτο της Αχαΐας. Οι Ενετοί εκτίμησαν σύντομα την αξία του λιμανιού, το οποίο ονόμασαν Navarino, ίσως από παραφθορά του «Αβαρίνου». Έκτισαν το ισχυρό Παλαιόκαστρο στο βόρειο άκρο του κόλπου.
Οι Οθωμανοί, μετά την επέκτασή τους στον Μοριά, κατέλαβαν την περιοχή και το 1573 έκτισαν το επιβλητικό Νιόκαστρο στην είσοδο του κόλπου – ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα οθωμανικά φρούρια της Ελλάδας. Οι Ενετοί και οι Τούρκοι αντάλλαζαν κατ’ επανάληψη τον έλεγχο της Πύλου, ώσπου τον 18ο αιώνα η πόλη παρέμεινε ένα μικρό στρατιωτικό και ναυτικό κέντρο.
Η Επανάσταση και η Ναυμαχία του Ναυαρίνου (1827 μ.Χ.)
Η μεγάλη στιγμή της Πύλου ήρθε στις 20 Οκτωβρίου 1827 μ.Χ. Κατά την Ελληνική Επανάσταση, οι στόλοι της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας μπήκαν στον κόλπο για να επιβάλουν ανακωχή και να εμποδίσουν τα οθωμανοαιγυπτιακά στρατεύματα του Ιμπραήμ να καταστρέψουν την εξέγερση. Οι Οθωμανοί άνοιξαν πυρ – και ξέσπασε η Ναυμαχία του Ναυαρίνου.
Ήταν η τελευταία μεγάλη ναυμαχία που δόθηκε αποκλειστικά με ιστιοφόρα. Μέσα σε λίγες ώρες ο συμμαχικός στόλος κατέστρεψε ολοσχερώς τον οθωμανοαιγυπτιακό. Πάνω από εξήντα πλοία βυθίστηκαν ή πυρπολήθηκαν, και χιλιάδες άνδρες χάθηκαν. Η νίκη υπήρξε καθοριστική: τσάκισε την οθωμανική ναυτική δύναμη και άνοιξε τον δρόμο για την ανεξαρτησία της Ελλάδας.
Σήμερα, μνημεία και απλές επιγραφές τιμούν τους νεκρούς όλων των πλευρών, ενώ κάτω από την επιφάνεια της ήρεμης θάλασσας κοιμούνται τα ναυάγια της ιστορικής ναυμαχίας.
Η νεότερη Πύλος
Μετά το 1827, η Πύλος εντάχθηκε στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Η πολεοδομία της, με τα νεοκλασικά σπίτια και τη μεγάλη πλατεία με τα πλατάνια, φέρει το αποτύπωμα του γαλλικού στρατηγού Μεζόν, του οποίου τα στρατεύματα εγκαταστάθηκαν εδώ μετά τη ναυμαχία. Το λιμάνι εξυπηρετεί ακόμη ψαρόβαρκες και σκάφη αναψυχής, ενώ το Νιόκαστρο δεσπόζει πάνω από την πόλη, στεγάζοντας σήμερα μουσείο και κέντρο ενάλιας αρχαιολογίας.
