Για το όνομα της Νάξου, υπάρχουν διαφορετικές θεωρίες. Κάποιοι ιστορικοί πιστεύουν πως η Νάξος βγήκε από την λέξη «Άσσος» (Άσσος = νησί), ενώ άλλοι πιστεύουν πως το όνομα της Νάξου βγήκε από τον Νάξο, γιου του Απόλλωνα, που ήταν ο πρώτος άποικος του νησιού.
Η ιστορία του νησιού ξεκινά το 9000 π.Χ., όπου χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο για ναύτες μέχρι και το 5300 π.Χ. Την 4η χιλιετία π.Χ., οι κάτοικοι του νησιού ήταν οι Κυκλαδίτες και την χρησιμοποίησαν ως εμπορικό κέντρο. Η ακμή του Κυκλαδικού πολιτισμού (3200 – 1100 π.Χ.) έκανε την Νάξο πανίσχυρη με καλή στρατιωτική δύναμη. Αργότερα, από τον 11ο έως τον 7ο αιώνα π.Χ. η Νάξος κατοικείται από τους Ίωνες και γνωρίζει μεγάλη οικονομική ανάπτυξη, ιδιαίτερα κατά την διοίκηση του τύραννου Λυγδάμη (6ος αιώνας π.Χ.) , όπου η Νάξος έγινε ένα από τα πιο ισχυρά νησιά του Αιγαίου.
Στους ελληνοπερσικούς πολέμους (5ος αιώνας π.Χ.), με τα πλούτη της, βοηθά τους έλληνες στην μάχη των Πλαταιών (479 π.Χ.). Ύστερα μετέχει στην Δηλιακή Συμμαχία (478 π.Χ.) και μετά στην Αθηναϊκή Ηγεμονία (454 π.Χ.). Κατά την διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας (31 π.Χ.-330 μ.Χ.) η Νάξος ερημώθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας.
Τον 4ο αιώνα μ.Χ. η Νάξος δεν είχε κάτοικους, παρά μόνο λίγους μοναχούς στα μοναστήρια της. Από τον 5ο αιώνα και μετά, αρχίζει η εποίκηση της Νάξου. Οι Βυζαντινοί χτίζουν κάστρα για να αμύνονται από τις πειρατικές και αραβικές επιθέσεις, όμως μεταξύ 7ου και 11ου αιώνα μ.Χ., η Νάξος λεηλατείται, κατακτάται και καταστρέφεται από τους Σαρακηνούς.
Κατά την διάρκεια της άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους(1204), η Νάξος κατακτάται από τον ναύαρχο των Βενετών, Μάρκο Σανούδο. Ο Μάρκος Σανούδος κατέκτησε πολλά νησιά του Αιγαίου και τα περισσότερα των Κυκλάδων, φτιάχνοντας το Δουκάτο του Αιγαίου με έδρα την Νάξο. Ανακαίνισε τους οικισμούς της Νάξου και έφτιαξε κι άλλα κάστρα.
Το 1537 ο ναύαρχος των Οθωμανών, Μπαρμπαρόσα, κατακτά την Νάξο και εξασφαλίζει την αθλιότητα στη ζωή των κατοίκων. Οι Οθωμανοί έπαιρναν τους νέους στις τούρκικες γαλέρες ή τους πουλούσαν στα σκλαβοπάζαρα, εξισλάμιζαν όσους παρέμεναν και σκότωναν ή αιχμαλώτιζαν κατά βούληση. Ένας Ιταλός ιερέας και περιηγητής που επισκέφτηκε το νησί εκείνη την εποχή κατέγραψε πως οι συνθήκες ζωής ήταν άθλιες, υπήρχε μεγάλη λειψυδρία και οι γυναίκες ήταν πάνω από διπλάσιες σε σχέση με τους άνδρες.
Η Νάξος ελευθερώθηκε από τους Τούρκους και ύψωσε την ελληνική σημαία το 1829.
Νάξος (Χώρα): Όπωςμπαίνουμε στο λιμάνι, βόρεια, βλέπουμε πάνω σε μικρό νησάκι την «Πορτάρα», το σήμα κατατεθέν του νησιού και παρών σε όλα τα τουριστικά φυλλάδια. Η Πορτάρα είναι μια μεγάλη μαρμάρινη πύλη, απομεινάρι του ναού του θεού Απόλλωνα. Η Χώρα έχει 45 Ορθόδοξες και Καθολικές εκκλησίες. Να επισκεφτούμε την Μητρόπολη (18ος αιώνας) με την πλούσια μαρμάρινη διακόσμηση της. Έχει ένα Ευαγγέλιο το οποίο δόθηκε στην εκκλησία από την Μεγάλη Αικατερίνη της Ρωσίας. Στο υπόγειο λειτουργεί μουσείο.
Να επισκεφτούμε το Ενετικό μουσείο Νάξου, στεγασμένο στον Πύργο Della Rocca Barozzi του 1207,με αντικείμενα από τον 12ο αιώνα και το αρχαιολογικό μουσείο Νάξου, το Κάστρο Απαλίρου (ή κάστρο Σανούδου), ένα κάστρο φτιαγμένο στα Βυζαντινά χρόνια (7ος αιώνας μ.Χ.) στο κέντρο του νησιού, μια από τις παλαιότερες σωζόμενες καστροπολιτείες στην Ελλάδα και το χωριό του Απείραθου, με κατοίκηση από τους αρχαίους χρόνους. Στο χωριό υπάρχουν θαυμάσιοι βενετσιάνικοι πύργοι, εκκλησίες και 2 μουσεία. Το χωριό το λένε και «μαρμάρινο» επειδή το μάρμαρο κυριαρχεί στην πλειονότητα των κτισμάτων του.
Απόλλωνας: Ένα πολύ όμορφο και γραφικό χωριό. Κοντά στο χωριό και μπροστά στην είσοδο ενός αρχαίου ορυχείου, βρέθηκε ένας τεράστιος ημιτελής Κούρος (άγαλμα νεαρού άνδρα) ο οποίος χρονολογείται από τον 6ο αιώνα π.Χ. Πιο νότια, στην περιοχή Καλόγερος, υπάρχουν ερείπια από μεσαιωνικό κάστρο. Αν όμως όλα αυτά δεν ανήκουν στα ενδιαφέροντα σας, η παραλία του Απόλλωνα είναι γεμάτη από ταβέρνες, καφέ και ζωή (το καλοκαίρι).
