Το Μεγανήσι είναι το μεγαλύτερο νησί από τα Πριγκηπόνησα (όπως δείχνει και το όνομά του), με έκταση 20 τετραγωνικά χιλιόμετρα, και βρίσκεται 4 μίλια νοτιοανατολικά της Λευκάδας. Στον δήμο Μεγανησίου, εκτός του ομώνυμου νησιού, ανήκει η γνωστή νησίδα Σκορπιός καθώς και τα νησάκια Σκορπίδι, Σπάρτη, Μαδουρή, Χελώνη και Τσοκάρι τα οποία εκτός από Πριγκηπόνησα ονομάζονται και Τηλεβοΐδες νήσοι.
Στο Μεγανήσι έζησαν άνθρωποι από τη νεολιθική εποχή. Το πρώτο όνομα του νησιού ήταν Τάφος, από τον γιό της κόρης του Λευκάδιου Λέλεγα και του Ποσειδώνα. Ο Όμηρος αναφέρει ότι βασίλευε στους Ταφίους ο Αγχίλαος, συνετός άνθρωπος και καρδιακός φίλος του Οδυσσέα και μετά ο γιός του Μέντης (με την μορφή του οποίου παρουσιάστηκε η Αθηνά στον Τηλέμαχο) καθώς και ότι ήταν εξαιρετικοί έμποροι (μόνο αυτοί εμπορεύονταν το σίδηρο), άξιοι και γενναίοι ναυτικοί.
Κατά την εποχή του χαλκού οι Ταφίοι ή Τηλεβόες πειρατές είχαν εφαλτήριο το Μεγανήσι και είχαν γενικά κυριαρχήσει στην ευρύτερη περιοχή. Μερικοί Λατίνοι συγγραφείς υποστήριζαν ότι η αρχαία νήσος Καπρία (σημερινό Κάπρι της Ιταλίας) ήταν αποικία των Ταφίων.
Το Μεγανήσι, όπως και όλη η Λευκάδα, γνώρισε πρώτα τη Φραγκοκρατία μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης και κατόπιν περιήλθε στους Τούρκους. Σύντομα όμως καταλήφθηκε από τους Βενετούς, στη συνέχεια περιέρχεται στους Γάλλους, ένα χρόνο μετά, στους Ρωσοτούρκους. Το Μεγανήσι ήταν πάντα το καταφύγιο των Αρματολών και των κλεφτών. Τέλος κυριεύεται από τους Άγγλους για να δοθεί οριστικά στους Έλληνες το 1864, μαζί με τα Ιόνια νησιά.
Η πρόσβαση στο νησί γίνεται με πλωτό μέσο από το Νυδρί Λευκάδας.
Στο Μεγανήσι τα σχήματα των ακτών του σχηματίζουν βαθιούς ορμίσκους, ιδίως στη βόρεια πλευρά του, οι οποίοι θυμίζουν «φιορδ» ανάμεσα σε απόκρημνους βράχους και αμμώδεις παραλίες. Το τοπίο είναι γεμάτο από κάθε είδους φυτά, κουμαριές, δάφνες, ελιές, πρίνους και θαλασσινά πεύκα που φυτρώνουν ανάμεσα στα βράχια και φθάνουν μέχρι τη θάλασσα.
Οι ανεμόμυλοι που θα δείτε σε διάφορα σημεία είναι ιδιωτικοί, ένας μάλιστα από αυτούς θεωρείται ο πιο καλοδιατηρημένος στο Ιόνιο, καθώς ο μηχανισμός του είναι ανέπαφος και λειτουργούσε μέχρι το 1949. Στην τοποθεσία Βίγλα έχουν βρεθεί διάφορα λείψανα που δείχνουν ότι από την αρχαιότητα υπήρχε επικοινωνία μεταξύ Μεγανησίου και Κάλαμου.
Στο νοτιοδυτικό μέρος του νησιού αξίζει κανείς να δει το Χάλασμα, το Σπήλαιο του Παπανικολή, ένα κοίλωμα βράχων στα νότια όπου είχε ως καταφύγιο κι ως ορμητήριο το ιστορικό ομώνυμο υποβρύχιο «Παπανικολής» στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έχει μήκος 120 μέτρα, και πλάτος εισόδου που ξεκινάει από τα 60μέτρα και φτάνει τα 23μέτρα στο εσωτερικό του, ενώ το βάθος του είναι γύρω στα τριάντα μέτρα. Η σπηλιά τερματίζει σε μια μικρή αμμουδιά. Αξίζει κανείς να δει τις δυο σπηλιές, εκτός του Παπανικολή, που βρίσκονται επίσης στο νοτιοδυτικό άκρο του νησιού, του Γιοβάνη και του Δαίμονα.
Βαθύ
Το Βαθύ βρίσκεται στο μυχό ενός άριστα προστατευμένου κόλπου, ο οποίος δημιουργεί ένα φυσικό λιμάνι. Αποτελεί προσφιλές αγκυροβόλιο, εκεί μπορούν να επιδιορθώσουν τα δίχτυα τους ψαροκάικα ή να ελλιμενιστούν σκάφη αναψυχής που το καλοκαίρι επιλέγουν να δέσουν τη σύγχρονη μαρίνα.
Το Σπαρτοχώρι
Είναι ένας πανέμορφος παραδοσιακός οικισμός με πέτρινα σπίτια και με γραφικά δαιδαλώδη σοκάκια, ο οποίος στέκεται στη κορυφή του λόφου και βλέπει τα Σπήλια. Το χωριό διαθέτει μια πλατεία, με πανοραμική θέα εκτός από τις δυτικές ακτές του Μεγανησίου αλλά και προς τον Σκορπιό και τα ανατολικά παράλια της Λευκάδας.
Από ένα μονοπάτι πνιγμένο στο πράσινο, που κρύβει στη διαδρομή του την Σπηλιά του Κύκλωπα, κατεβαίνει κανείς στο επίνειο του, τα Σπήλια.
Ο Ιερός Ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου είναι χτισμένος σε βοτσαλωτή παραλία στη δυτική πλευρά του Μεγανησίου, πλάι στο θαλάσσιο στενό που χωρίζει το Νησί από τη Λευκάδα. Η παράδοση θέλει το μοναστήρι του Άη Γιάννη του Προδρόμου να θεμελιώθηκε πριν το δέκατο πέμπτο αιώνα και να καταστράφηκε από πειρατές που πέταξαν την εικόνα του Αγίου στη θάλασσα. Την ανέσυρε ένας ψαράς στα δίχτυα του. Στα μέσα του 19ου αιώνα ο Όσιος Ιωακείμ ο Ιθακήσιος, έστειλε μια γυναίκα με βαθιά πίστη να ξαναχτίσει το ναό με εράνους και με τη βοήθεια άλλων πιστών. Κάθε χρόνο στις 23 και 24 Ιουνίου γίνεται μεγάλο πανηγύρι προς τιμήν του Αγίου.
Σπήλια
Είναι ένα από τα τρία λιμάνια του Μεγανησίου μαζί με τον Αθερινό και το Βαθύ.
Η παραλία του, κοντά στο μόλο, είναι μια οργανωμένη βοτσαλωτή παραλία με καθαρά νερά. Έχει σκιά από πεύκα και κυπαρίσσια και συνήθως δεν είναι γεμάτη κόσμο ακόμα και κατά τη διάρκεια της υψηλής περιόδου.
Η σπηλιά του Κύκλωπα, στον όρμο Kαλόπουλου, πάνω από τα Σπήλια και σε ύψος 50μ. από την επιφάνεια της θάλασσας, θα μπορούσε να είναι η σπηλιά του Κύκλωπα της Οδύσσειας, βέβαια υπάρχουν άλλες δύο ακόμα σπηλιές που ταιριάζουν στις περιγραφές του Ομήρου. Η σπηλιά ήταν γνωστή από τα αρχαία χρόνια, και αναφέρεται ότι χρησιμοποιήθηκε από τον Κύκλωπα Πολύφημο ως ποιμνιοστάσιο.
