Το νησί Κάλαμος είναι το δεύτερο μεγαλύτερο νησί του συμπλέγματος των Τηλεβοϊδών νήσων. Βρίσκεται στα νοτιοανατολικά της Λευκάδας, ανάμεσα στη δυτική Αιτωλοακαρνανία και το Μεγανήσι. Το μεγαλύτερο μέρος του είναι κυρίως ορεινό . Έχει υψόμετρο 745 μέτρα. Η έκταση του είναι 20 τετραγωνικά χιλιόμετρα.
Οι πρώτες ενδείξεις κατοίκησης του νησιού ανάγονται στην Νεολιθική εποχή. Είναι βέβαιο ότι ο Κάλαμος κατοικούνταν επίσης στη Μυκηναϊκή και στην Κλασική περίοδο. Το όνομα των κατοίκων του νησιού προερχόταν από τα παιδιά του Ποσειδώνα και της Ιπποθόης, τον Ταφίο και τον Τηλεβόα. Οι Τηλεβόες ή διαφορετικά Ταφίοι χρησιμοποιούσαν ως ορμητήριο και το γειτονικό νησί Μεγανήσι, που στα ομηρικά έπη ονομαζόταν Τάφος. Η αρχαία φυλή των Τηλεβόων, σύμφωνα με τον Όμηρο, ήταν νησιώτες που φημιζόταν για τις κωπηλατικές τους ικανότητες και ασχολούνταν με την πειρατεία. Χάρη στις δεξιότητες τους στη θάλασσα, λήστευαν τα ξένα πλοία και εμπορεύονταν σκλάβους, που έπαιρναν από τις επιδρομές τους.
Στην αρχαιότητα, το νησί ονομαζόταν Καρνός και ο Όμηρος αναφέρει ότι συμμετείχε με πλοία στον Τρωική εκστρατεία μαζί με τον Οδυσσέα. Από τα Ελληνιστικά χρόνια το πέρασμα του στενού Καλάμου – Μύτικα αποκτά ιδιαίτερη στρατιωτική σημασία και εποπτεύεται αρχικά από ένα μικρό οχυρό κτισμένο στη κορυφή (Ξυλόκαστρο) και ένα σύστημα πύργων στον περιβάλλοντα χώρο, από το οποίο σώζονται μόνο ερείπια. Η εποπτεία του στενού Καλάμου – Μύτικα οργανώνεται καλύτερα, όταν στα ύστερα Ρωμαϊκά χρόνια κτίζεται ένα ισχυρό κάστρο χαμηλότερα, ανάμεσα στους οικισμούς Κάλαμο και Επισκοπή. Σώζονται μόνο τμήματα από τα ψηλά πέτρινα τείχη του με τις όμορφες καμάρες εσωτερικά, που γίνονται πολεμίστρες εξωτερικά. Η πειρατεία αποτελούσε ένα μόνιμο πρόβλημα στην περιοχή, ιδιαίτερα σε εποχές απώλειας του κρατικού ελέγχου, όπως κατά την εποχή της πτώσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ο Κάλαμος πέρασε στην κυριαρχία των Βενετών, των Ρώσων και των Γάλλων. Στα χρόνια της επανάστασης, χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο για τους ήρωες της επανάστασης. Το νησί έγινε το ορμητήριο του Λάμπρου Κατσώνη, που ήταν επικεφαλής ενός στόλου 22 πλοίων, αγκυροβολημένων στο λιμάνι του Καλάμου. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης πήγε στον Κάλαμο για να πολεμήσει τους Γάλλους. Από εκεί μετέφερε τους άντρες στο Μεγανήσι, απ’ όπου και έδιωξαν τελικά τους Γάλλους και το νησί περιήλθε στους Άγγλους. Εκείνη την εποχή φιλοξένησε πολλούς Έλληνες και ο πληθυσμός των κατοίκων έφθασε στις 120.000 ενώ σήμερα έχει μόνο 300. Στο νησί φιλοξενήθηκε κι η μάνα του Καραϊσκάκη και η γυναίκα του. Λέγεται πως η γυναίκα του πέθανε στον Κάλαμο από βαριά ασθένεια. Ο Καραϊσκάκης δεν την πρόλαβε ζωντανή για να την αποχαιρετήσει γιατί τότε βρισκόταν στην Αθήνα και πολεμούσε τον Κιουταχή.
Στο νησάκι υπάρχουν τέσσερις οικισμοί, ο Κάλαμος, η Επισκοπή που πήρε το όνομά της μάλλον από τη γεωγραφική θέση της επειδή ελέγχει (επισκοπεί) το θαλάσσιο πέρασμα ανάμεσα στα νησάκια και την Ακαρνανία, το Κάστρο και το Κεφάλι, ερειπωμένο και ακατοίκητο σήμερα. Ο δρόμος που ξεκινάει από τον Κάλαμο ανηφορίζει περνώντας μέσα από πευκοδάσος και οδηγεί στην Επισκοπή, τον δεύτερο μικρό οικισμό του νησιού. Όσοι θελήσουν να διασχίσουν το πευκόδασος του νησιού, καλό είναι να γνωρίζουν πως η διαδρομή είναι περίπου μιάμιση ώρα. Στο δρόμο, είκοσι λεπτά πριν την Επισκοπή, θα συναντήσουν το ερειπωμένο κάστρο, που οι ντόπιοι λένε Καστρομονάστηρο, καθώς και το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου. Το καταπράσινο δάσος που σκεπάζει το νησί αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατά του. Εκτός από τα πεύκα, υπάρχουν ελιές, αμυγδαλιές, κυπαρίσσια και χρυσόξυλα, ένα ιδιαίτερο δέντρο τα ψηλότερα κλαδιά του οποίου καταλήγουν σε σχηματισμούς που μοιάζουν με λευκά και κόκκινα ξύλινα λουλούδια.
Από εδώ ο Μύτικας στην Αιτωλοακαρνανία απέχει μόλις δέκα λεπτά με βάρκα. Οι πιο γνωστές παραλίες του Καλάμου, οι οποίες έχουν πρόσβαση κυρίως από τη θάλασσα, είναι η Μυρτιά και το Ασπρογυάλι, στο τέλος μιας απότομης, χωμάτινης κατηφόρας που καταλήγει σε άσπρα βότσαλα, με τα πεύκα να αγγίζουν σχεδόν τη θάλασσα, και νοτιότερα η Αγριαπιδιά , στην περιοχή υπάρχουν αρκετές ελιές, αλλά και τρεις ανεμόμυλοι που συγκέντρωναν όλη τη συγκομιδή, οι Πεύκοι και το Κεφάλι με τον παλιό οικισμό του, έναν εγκαταλελειμμένο οικισμό με παλιά ελαιοτριβεία, πέτρινα αλώνια, ερειπωμένα σπίτια και μισογκρεμισμένους ανεμόμυλους. Ενδιαφέρον παρουσιάζει κι η μικρή, πνιγμένη στα πεύκα, παραλία του Αγίου Κωνσταντίνου. Το μικρό πέτρινο εκκλησάκι με τα κεραμίδια που την στολίζει είναι αφιερωμένο στον άγνωστο στους μη παροικούντες το Ιόνιο Άγιο Δονάτο.
Ο ελλιμενισμός σκαφών γίνεται στο λιμάνι του Κάλαμου, στο Πόρτο Λεόνε και στο λιμανάκι της Επισκοπής. Το Πόρτο Λεόνε (Ο. Γερολιμνιώνας) είναι ένας μικρός γραφικός όρμος που ονομάστηκε έτσι από τους Ενετούς που χαρτογράφησαν την περιοχή. Κοντά στο Πόρτο Λεόνε βρίσκεται κι ένα παλιό γεφύρι κατασκευασμένο εδώ και αιώνες. Πιστεύεται ότι ο Κάλαμος μπορεί να είναι το νησί του Οδυσσέα γιατί η περιγραφή της διαδρομής από το λιμάνι του γέροντος Φόρκυνος (λιμάνι του γέροντος – Γερολιμνιώνας ) μέχρι την πόλη της Ιθάκης έχει πολλές ομοιότητες.
Κοντά στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού βρίσκεται η βραχονησίδα Φορμίκουλα, την οποία επισκέπτονται οι φώκιες Monachus monachus. Είναι ένα βραχώδες μικρό ακατοίκητο νησάκι στο Ιόνιο, που φήμες κατά διαστήματα το θέλουν να είναι «προς πώληση». Επάνω στη νησίδα υπάρχει φάρος.
