Η κωμόπολη του Αστακούείναι χτισμένη στους πρόποδες του όρους Βελούτσα (Δίκορφο), το μυχό του ομώνυμου όρμου. Πήρε το όνομα της από το μυθικό Αστακό που ήταν γιος του Ποσειδώνα και της Ολίβιας.
Οι πρώτοι κάτοικοι του Αστακού και της ενδοχώρας (Ξηρομέρι) ήταν Κάρες και Λέλεγες. Όταν ο όρμος διαμορφωνόταν για να χτιστεί το σημερινό λιμάνι ανακαλύφθηκε ένας πρωτοελλαδικός οικισμός με σημαντικά αρχιτεκτονικά και κεραμικά ευρήματα. Τα ερείπια της αρχαίας πόλης βρίσκονται στο βόρειο τμήμα της περιοχής. Στη θέση αυτή εντοπίστηκαν απομεινάρια τοίχων και πλήθος οστράκων. Ευρήματα βρέθηκαν και σε άλλες θέσεις όπως στις Γράβες (όπου αργότερα αναπτύχθηκε ο κλασσικός Αστακός) και στον Άγιο Νικόλαο στο δυτικό άνοιγμα του κόλπου.
Κατά την κλασική αρχαιότητα, ο Αστακός βρέθηκε στο επίκεντρο της διαμάχης Αθηναίων και Πελοποννησίων. Οι Αστακοί αρχικά στέκονταν στο πλευρό των Σπαρτιατών, όμως στο τρίτο έτος του πολέμου οι Αθηναίοι κατάπλευσαν στο κόλπο του Αστακού με 800 οπλίτες (400 Αθηναίους και 400 Μεσσήνιους) και επανέφεραν τον Αστακό στο πλευρό των Αθηναίων. Η πόλη συνέχισε την ακμή της μέχρι την Ρωμαϊκή περίοδο, όπου οι πληθυσμοί της Ακαρνανίας (μαζί και του Αστακού) αναγκάστηκαν να φύγουν και να εποικήσουν στην Νικόπολη του Ακτίου.
Τη βυζαντινή περίοδο ο πληθυσμός μαζεύτηκε στη περιοχή γύρω από το κάστρο του Δραγαμέστου, το οποίο φύλαγε τα περάσματα προς την ενδοχώρα και επόπτευε την κίνηση στον κόλπο. Το τοπωνύμιο «Δραγαμέστο» πιθανώς έχει σλαβική προέλευση και σημαίνει «κοιλάδας τόπος». Στον περίβολο του κάστρου υπάρχουν τα ερείπια πολλών κτιρίων. Σημαντικά μνημεία αποτελούν οι τρεις βυζαντινοί ναοί. Πιο εντυπωσιακός είναι ο παλαιοβυζαντινός ναός της Αγίας Αικατερίνης.
Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, έγινε στην περιοχή η τελική μάχη της περίφημης Ναυμαχίας της Ναυπάκτου. Η ναυμαχία ήταν πολύ σημαντική γιατί έπληξε σοβαρά το κύρος και το ηθικό των Οθωμανών. Μέχρι τότε (1571), οι Τούρκοι ήταν αήττητοι και ανάμεσα στους Χριστιανούς κυκλοφορούσε η φήμη ότι δεν μπορούσαν να νικηθούν. Η ναυμαχία έγινε στον Πατραϊκό κόλπο, όμως η τελική μάχη δόθηκε στις εκβολές του Αχελώου, ανάμεσα στον κόλπο του Αστακού και τη θαλάσσια περιοχή των νήσων των Εχινάδων.
Ο σύγχρονος Αστακός σφύζει από ζωή και έχει σημαντική τουριστική και εμπορική ανάπτυξη, εν μέρει εξαιτίας της ολοκλήρωσης του νέου μεγάλου λιμανιού στο Πλατυγυάλι.
Ο Άγιος Παντελεήμονας είναι ο κοντινότερος ανατολικός όρμος στον κόλπο του Αστακού. Το απάνεμο αυτό άνοιγμα χρησιμοποιούταν ως ασφαλές αγκυροβόλιο μικρών πλοίων και κατά τον 19ο μ.Χ. αιώνα είχαν χτιστεί εκεί αποθήκες και βυρσοδεψεία ως αποτέλεσμα των εμπορικών δραστηριοτήτων που σχετίζονταν με το βελανίδι. Στη δυτική πλευρά του όρμου και πάνω σε έναν κωνικό λοφίσκο υπάρχει ένα μικρό φρούριο με έξι ημικυκλικούς πύργους, χτισμένο πιθανόν κατά το τέλος της κλασικής περιόδου προκειμένου να αντιμετωπιστούν πειρατικές επιδρομές.
Το Πλατυγιάλι είναι όρμος στο ανατολικό άνοιγμα του κόλπου του Αστακού. Σήμερα φιλοξενεί το σύγχρονο εμπορικό λιμάνι του Αστακού. Κατά τις εργασίες κατασκευής του λιμανιού τη δεκαετία του ’80 βρέθηκε υποθαλάσσιος οικισμός της 3ης π.Χ. χιλιετίας, ο οποίος όμως για χάρη του έργου ξαναθάφτηκε.
Στους πρόποδες του λόφου, κάτω από την καστροπολιτεία του Αστακού, βρίσκεται η «Σπηλιά του Κύκλωπα», μια τεράστια σπηλιά σε απόκρημνο σημείο. Είναι μια από τις σπηλιές που θεωρείται ότι κατοικούσε με το κοπάδι του ο ξακουστός Κύκλωπας Πολύφημος τον οποίο και τύφλωσε ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του.
Αξίζει κανείς να επισκεφτεί το τεράστιο βελανιδοδάσος. Εκτείνεται από την παραλιακή περιοχή των όρμων Αστακού και Πλατυγιαλίου μέχρι τον ποταμό Αχελώο στα ανατολικά και την λίμνη Οζερό στα βορειοανατολικά. Το ξύλο της βελανιδιάς τροφοδοτούσε για αιώνες τα καρνάγια της Ευρώπης, ενώ τα βελανίδια χρησιμοποιούνταν στη βυρσοδεψία και στη βαφική. Όμως η υπερβολική εκμετάλλευση του δάσους τα παλαιότερα χρόνια, αλλοίωσε τη μορφή και την έκτασή του και σήμερα χρήζει άμεσης προστασίας.
Αξιοθέατο της περιοχής είναι και το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία όπου είχε το αρχηγείο του ο οπλαρχηγός της επανάστασης του 21 Καραϊσκάκης.
